به گزارش توریسم اینترنشنال، سفرهای خارجی برای عدهای نه تنها هزینهزا نبود بلکه درآمدزا نیز بود. شکاف قیمتی بیش از ۵۰ درصدی که میان دلار مسافرتی و بازار آزاد وجود داشت، باعث رونق تورهای دو روزه و سفرهای صوری شده بود.
بدین معنا که برخی این ارز را دریافت و در لحظه آخر بلیط خود را کنسل میکردند. این ارز که در ابتدا به عنوان ابزار حمایتی برای کاهش هزینه سفر شهروندان معرفی شده بود، اما در واقعیت، آن هم در شرایط کمبود منابع ارزی، تبدیل به رانت یا یارانه پنهان به طبقات بالای جامعه تبدیل شده بود.
نخستینبار در تیرماه سال ۱۳۶۴، هیأت وزیران وقت پرداخت ۳۰۰ دلار ارز مسافرتی برای هر نفر در سال را تصویب کرد. در آن زمان، توجیه این تصمیم پاسخگویی به نیاز واقعی مسافران، جلوگیری از شکلگیری بازار سیاه و نمایش ثبات ارزی کشور بود.
اما در گذر زمان، بهویژه از ابتدای دهه نود و همزمان با جهشهای ارزی و تحریمها، این سیاست از مسیر اصلی خود منحرف شد. اختلاف چشمگیر نرخ ارز مسافرتی با بازار آزاد، آن را از یک ابزار حمایتی به بستری برای رانت ارزی، فروش سهمیه و توزیع ناعادلانه منابع تبدیل کرد.
در واقع، یارانه پنهانی که برای سفر خارجی پرداخت میشود، بیش از آنکه در خدمت عموم مردم باشد، به نفع گروهی محدود تمام شده است. امروز نیز با وجود تغییر سازوکارها و محدود شدن سهمیهها، ارز مسافرتی همچنان یکی از نشانههای چندنرخی بودن و ناکارآمدی سیاست ارزی کشور بهشمار میرود.
مطابق ساز و کار جدید بانک مرکزی، ارز مسافرتی بر اساس نرخ معاملات تالار دوم مرکز مبادله تعیین میشود؛ نرخی حدود ۱۰ درصد کمتر از قیمت بازار آزاد یعنی معادل ۹۶ هزار و ۴۶۸ تومان برای هر دلار.
با احتساب کارمزد، این رقم از مرز ۱۰۰ هزار تومان عبور میکند. این تغییر صرفا به حوزه ارز مسافرتی محدود است و سرفصلهای دیگر مانند دانشجویی، درمانی و ورزشی بدون تغییر اجرا میشوند.
آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به اینکه اساسا تخصیص ارز مسافرتی توجیه اقتصادی دارد؟ عنوان کرد «در هیچ جای دنیا و در هیچ یک از کشورهای قدرتمند من ندیدهام که برای مسافرت ارز بدهند. اما در ایران به دلیل فاصله گرفتن نرخ دولتی با آزاد برای اینکه بحث گردشگری را رونق دهند این قضیه راه افتاد.
البته جای تعجب است که این امر بیشتر به نفع رونق گردشگری کشورهای دیگر است نه به سود کشور خودمان. از این رو یک رانتی از طریق ارز مسافرتی به وجود میآید که برخی این ارز را دریافت میکردند و دستشان را به دیوار ترکیه و عراق میزدند و درعوض چند میلیونی از این طریق سود میکردند.»