راهنمای سفر زیارتی

گردشگری مذهبی چیست؟

قبل از این که به جنبه‌های مختلف گردشگری مذهبی بپردازیم ابتدا بیایید ببینیم گردشگری مذهبی چیست؟ گردشگری مذهبی(Religious Tourism) یکی از زیرمجموعه‌های گردشگری فرهنگی است و در آن افراد مختلف به قصد زیارت یا بازدید از جاذبه‌های مذهبی سفر می‌کنند. این سفرها گاهی برای انجام فرایض دینی است وگاهی هم هدف گردشگر فقط آشنایی با فرهنگ ادیان دیگر یا تماشای جذابیت‌های معماری اماکن مذهبی است. در گردشگری مذهبی گردشگر با حضور در مکان مذهبی و مقدس از فشارها و استرس‌های روزمره فارغ می‌شود و از فرصتی که در اختیار دارد برای تقرب جسن به خدا و ستایش پروردگار استفاده می‌کند. معمولا اکثر زائران معتقد هستند پس از زیارت احساس سبکی و آرامش را تجربه کرده‌اند.

سفرهای زیارتی

در سفرهای زیارتی یا گردشگری زیارتی، هدف اصلی گردشگر زیارت مکان مذهبی، به جا آوردن اعمال و مناسک دینی و کسب تجربه‌های دینی جدید است. برخی مواقع این سفر طولانی مدت است و هفته‌ها طول می‌کشد اما در بعضی مواقع دیگر، سفرها کوتاه مدت است. مثلا بازدید از مسجد برای شرکت در یک مراسم خاص جزو سفرهای کوتاه مدت به حساب می‌آید.

گردشگری مذهبی در ایران

وجود بیش از ۱۰ هزار مکان مذهبی در کشورمان باعث شده گردشگری مذهبی در ایران از پتاسیل بالایی برخوردار باشد. زیارتگاه‌هایی مانند حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد مقدس، حرم حضرت معصومه در شهر قم، حرم شاهچراغ در شیراز و هزاران امامزاده و بقعه متبرکه در نقاط مختلف ایران هر ساله شاهد تعداد زیادی زائر ایرانی است. در میان همه‌ی این شهرها سفرهای زیارتی مشهد از بقیه محبوب‌تر است. از دیگر مکان های زیارتی ایران که بالاترین میزان زائران را دارد شهر قم و حرم مطهر حضرت معصومه است. همانطور که گفته شد یکی دیگر از جنبه‌های گردشگری مذهبی آشنایی با فرهنگ ادیان دیگر و تماشای جذابیت‌های معماری اماکن مذهبی است. جاهای زیارتی ایران معمولا دارای معماری خاص و تماشایی است و همین مسئله باعث می‌شود گردشگران خارجی در زمان حضور در ایران به دیدن مساجد باشکوه، زیارتگاه‌های جذاب و دیگر اماکن زیارتی ایران بروند.

گردشگری مذهبی در جهان

گردشگری مذهبی در جهان بخش بزرگی از صنعت توریسم است. ادیان و مذاهب و فرهنگ‌های مختلف برای ایجاد تفاهم و هم‌دلی از این نوع گردشگری استفاده می‌کنند. تفاوتی نمی‌کند که مسیحی باشید یا مسلمان، قطعا تماشای شکوه کلیساهای قرون وسطی با معماری گوتیک، مجسمه‌ها و معابد بودا در هند و کشورهای آسیایی شرقی و مساجد فیروزه‌ای رنگ با گنبدها و گلدسته‌های تزئین شده در خاورمیانه از لذت‌بخش‌ترین قسمت‌های سفر شما به این مناطق خواهد بود. در واقع اماکن زیارتی جنبه‌های فرهنگی و تاریخی هر کشور و منطقه را برای گردشگران و مسافران به نمایش می‌گذارند و باعث آشنایی بیشتر آن‌ها با فرهنگ کشور مقصد می‌شوند.

اکثر نقاط جهان در آسیا، خاورمیانه و اروپا مقاصد گردشگری مذهبی زیادی دارند مثلا مردم اروپا به دین مسیحیت اعتقاد دارند، به همین دلیل کشورهای اروپایی پر از کلیساها و مراکز مذهبی مسیحیت هستند. از جمله کلیساها و مراکز دینی معروف در اروپا می‌توان به کلیسا‌های کاتولیک، کلیسای سنت پیتر، زیارتگاه فاطیما، پناهگاه لُرد، کلیسای جامع «سانتیاگو د کمپوستلا» و «صومعه سانتا ماریا د گوادلوپ» اشاره کرد.

در کشورهای آسیایی و آسیای شرقی مانند هند، چین و تایلند شما شاهد معبدها و مجسمه‌های بزرگ و کوچک بودا خواهید بود. در خاورمیانه هم مردم اکثرا مسلمان هستند و مساجد و زیارتگاه‌های آن‌ها مقاصد گردشگری مذهبی هستند. مثلا به علت وجود کعبه در کشور عربستان این کشورها هر ساله شاهد تعداد زیادی زائر مسلمان از سراسر جهان است، یا مساجد و اماکن زیارتی ایران مقصد شیعیان و گردشگران جهان است و مردم ایران نیز مشتاق سفرهای زیارتی به عراق هستند.

زیارت و توریسم

زیارت و توریسم تفاوت‌ها و شباهت‌های زیادی دارند. برخی‌ها این دو مفهوم را متفاوت می‌دانند اما بعضی دیگر معتقد هستند زیارت و توریسم یکسان هستند. به باور برخی‌ها زمانی که مسافران از روی کنجکاوی به نقاط گوناگون سفر کرده و از اماکن مقدس بازدید می‌کنند «زائر» تقلی نمی‌شوند و تنها در صورتی می‌توان آن‌ها را زائر دانست که با قصد و تمایل عبادت سفر کرده باشند. در مقابل، بعضی‌ها اعلام می‌کنند تفاوتی بین زیارت و توریسم نیست و گردشگری مذهبی نوعی زیارت مدرن است که اهداف گوناگونی مانند فراغت و تفریح دارد. در ادامه همین باور، برخی‌ها اعتقاد دارند توریست زائری است که به مشاهده اماکن مقدس علاقه دارد.

تعدادی از نظریه پردازان، با پذیرش شباهت‌های زیارت و توریسم، شامل تغییر موقت محل اقامت، سفر به مقاصد تعیین شده و کسب ایده‌های نو این دو پدیده را متفاوت از یکدیگر می‌دانند زیرا ممکن است ویژگی‌های توریسم در فعالیت‌های انجام شده در سفر و مدت اقامت با زیارت متفاوت باشد.

دیدگاه متخصصان علوم الهی درباره گردشگری مذهبی

طبق دیدگاه متخصصان علوم الهی درباره گردشگری مذهبی، این نوع گردشگری راهی برای ارتباط با دنیای آفرینش است و حتی سفر تفریحی به یک مکان مقدس هم باعث غنای معنوی می‌شود. برخی‌ها توریسم و سفرهای زیارتی را مبتنی بر عواملی مانند وقت آزاد، درآمد و مجوز سفر می‌دانند و گروهی دیگر معتقد هستند سفرهای زیارتی بعضی از ویژگی‌های توریسم را دارند. می‌توان گفت زمانی گردشگری مذهبی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که فاصله بین مقصد زیارتی مثل اماکن مقدس، معابد یا مساجد با مبدا زیاد باشد.

آیا زائر یک گردشگر است؟

شاید بسیاری از ما از خود بپرسیم «آیا زائر یک گردشگر است؟» ابتدا بیایید نگاهی به تعریف گردشگری و توریسم بیندازیم. طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری، توریسم عبارت است از «فعالیت افراد برای سفر و اقامت در یک محیط جدید ، به طوری که سفر بیش از یک سال طول نکشد و هدف از آن تجارت، تفریح و یا دیگر اهداف باشد»، حال سفر با اهداف دینی را می‌توان جزو «اهداف دیگر» محسوب کرد و در این تعریف گنجاند، بدین ترتیب زئران گردشگر هستند.

اهمیت گردشگری مذهبی

اهمیت گردشگری مذهبی در ارتباطی است که میان افراد و مکان‌های مذهبی ایجاد می‌کند. مثلا یک فرد مسلمان که در کشور مسیحی نشین زندگی می‌کند با سفر به کشورهای مسلمان و بازدید از اماکن مذهبی آن‌ها، بیشتر با فرهنگ مسلمانان و دین خود آشنا می‌شود و اطلاعات بیشتری هم کسب می‌کند. همچنین این گردشگری باعث حفظ میراث طبیعی و فرهنگی جوامع و رونق اقتصادی مناطق مذهبی می‌شود و بودجه لازم برای حفظ اماکن مذهبی و تاریخی را تامین می‌کند.

جمع بندی درباره گردشگری مذهبی

گردشگری مذهبی دارای دو جنبه متفاوت است که در این مقاله به طور مفصل آن‌ها را توضیح دادیم. برخی از گردشگران مذهبی، زائر هستند و بعضی دیگر با هدف دیدن معماری اماکن مذهبی یا آشنایی با فرهنگ کشور مقصد به دیدن این مکان‌ها می‌روند. این نوع گردشگری بخش مهمی از صنعت توریسم جهان است و در کشورمان ایران هم جایگاه خاصی دارد. خوشبختانه اماکن زیارتی ایران باعث شده ما به خوبی با مفهوم گردشگری مذهبی و زائر آشنا باشیم.